ZEKA TANIMI VE ÇOKLU ZEKA

   ZEKA...

    Teknoloji ve bilim toplumunda “ Problem çözme yetene?i, derinlemesine dü?ünme ve ya?am boyu aktif ö?renme” giderek daha önemli hale gelecektir.
Yyllarca insanlaryn do?u?tan geldi?ine inanylan belli bir zekaya sahip oldu?u, ya?amyny onunla sürdürdü?ü görü?ü hakimken artyk günümüzde insan zekasynyn synyrlary, ara?tyrmalarla birlikte yeniden çizilmeye ba?landy.

   Günümüzde IQ nun hayattaki ba?ary konusunda zayyf bir gösterge oldu?una dair pek çok bulgu ortaya çykarylmy?tyr. IQ nun do?ru kabullenilip yyllarca hakimiyetini sürdürmesi sonucu, toplumlar zekanyn synyrly olarak ele alynmasy ile belirlenen kalyba uymayan pek çok yaratycy akyldan mahrum kalmy?tyr.

   Geçen uzun yyllar sonunda ortaya çykan ürünler hem e?itimciler hem de aileler açysyndan hiç umut verici de?ildi. Çünkü okul hayaty boyunca ba?aryly sayylan ö?renciler, mezuniyet sonrasy büyük sykyntylarla i? hayatyna girebiliyor ve gerçek hayata uyumda pek çok sykynty ya?yyorlardy. Bunun gibi “zeki” diye adlandyrylan pek çok ö?renci inanylmaz davrany?larla toplumu ?a?yrtyyor ve antisosyal tavyrlarla anne babalary endi?elendiriyordu. 1980’li yyllaryn ba?laryndan itibaren dünyanyn geli?mi? denilen ülkelerinin pek ço?unda  ahlaki anlamda bir çökü?le birlikte bilim adamlary, e?itimciler ve aileler, gençler adyna binlerce hayal kyrykly?y ya?amaya ba?ladylar.

   Bir ö?renme psikolo?u olan Howard GARDNER zeka kavramyna farkly bir boyut getirdi. GARDNER, 1983’te yazdy?y “ Aklyn Çerçeveleri” adly kitabynda kültürlerin ve bilim adamlarynyn zekayy çok kysytly olarak tanymlayarak ele aldyklaryny, zekanyn bir veya birkaç faktörden çok daha fazlasyny içerdi?ini ve her insanda 7 farkly zekanyn bulundu?u tezini ortaya atty.

   Harward Üniversitesi E?itim Profesörlerinden olan Haward GARDNER Çoklu Zeka Teorisini ortaya atmadan önce pek çok bilimsel ara?tyrma sonucundan faydalandy. Bu çaly?malar sonucu insan beyninin farkly bölümlerden olu?tu?u ve her bir bölümün özel i?levlere sahip oldu?u gerçe?i ortaya çykty.

Prof. GARDNER, çaly?malary sonucu zekayy yeniden tanymlady. Zeka, de?i?en dünyada ya?amak ve de?i?imlere uyum sa?lamak amacyyla  her insanda kendine özgü bulunan yetenekler ve beceriler bütünüdür. Ynsan zekasy ya?amyn her anynda, bir makineyi icat ederken, bir hedefi gerçekle?tirirken, insanlary ikna ederken, bir sökü?ü dikerken veya bir resim çizerken, bir rolü canlandyryrken çok farkly zaman ve durumlarda harekete geçer ve kullanylyr.

   GARDNER, zeka diyerek adlandyrdy?y 7 farkly beceriyi ö?renme, problem çözme ve insan olma için etkili birer araç olarak tanymlady. Her insan sahip oldu?u zekalarla birlikte farkly bir ö?renme, problem çözme ve ileti?im kurma yöntemine sahiptir.

   Dünya tarihine ?öyle bir bakyldy?ynda, GARDNER’yn teorisini destekleyen pek çok önemli ayryntyya, olaya rastlanabilir. Dünyanyn en ünlü atletleri , en büyük müzisyenleri girdikleri IQ synavlaryndan çok dü?ük puanlar almy?lardyr. Böylesine dü?ük IQ puanlaryna göre bu insanlara zeki diyemiyorsak, onlary kendi alanlarynda bu denli ba?aryly kylan ne olabilir? Bu ba?aryly insanlaryn zihinsel yeterlili?i farkly ilgi ve beceri alanlary ile yeniden tanymlanabilir. Çünkü her insanyn kendini ifade ederken kullandy?y dil farklydyr. Bir müzisyen kendini yapty?y bestelerle, bir tiyatrocu kendini canlandyrdy?y rollerle ya da bir ressam çizgileri ile kendini ifade eder.
Her insan farklydyr. Tektir ve özeldir. Her insanyn da insanlyk kültürüne katkysy farkly yönlerdedir.

Prof. GARDNER yyllar boyu hakimiyetini sürdüren insanlaryn tek bir zekaya sahip olduklary IQ denen zeka anlayy?yny kyrdy. GARDNER’a göre insanlaryn sahip olduklary çoklu zekalaryn her biri ya?amak, ö?renmek, problem çözmek ve insan olmak için kullanylan etkili birer araçtyrlar.

Prof. GARDNER’yn tanymlady?y zeka türleri :

1.                Sözel – Dilsel Zeka

2.               Mantyksal – Matematiksel Zeka

3.               Görsel – Mekansal Zeka

4.               Bedensel – Kinestetik Zeka

5.               Müziksel – Ritmik Zeka

6.               Ki?isel – Yçsel Zeka

7.               Ki?ilerarasy – Sosyal Zeka

8.               Do?a – Varolu?cu Zeka

     Son iki yyldyr Sosyal ve Ki?isel Zekalar bilim adamlary ve e?itim bilimciler tarafyndan “ Duygusal Zeka” ba?ly?y altynda ele alynmaktadyr.

1995 yylynda Do?a Zekasy,( do?adaki nesneleri tanyma ve syralama becerisi)      8. zeka olarak kabul edildi ve üzerinde çaly?malar sürdürülmektedir.

SÖZEL – DYLSEL ZEKA      

  Dili etkili bir biçimde kullanma, kelimelerle ve seslerle dü?ünme, dildeki    kompleks anlamlary kavrayabilme, insanlary ikna edebilme, dildeki farkly yapylary fark edebilme, yeni yapylar olu?turabilme, farkly dilsel kalyplarla ilgilenme becerisidir.

        Sözel – Dilsel Zekaya Sahip Ynsanlaryn  Özellikleri

o                               Farkly kelimeleri, sesleri, ritimleri, renkleri dinler ve tepkide bulunur.

o                              Di?er insanlaryn seslerini, dil üslubunu, okumasyny ve yazmasyny taklit edebilir.

o                              Dinleyerek, okuyarak, yazarak ve konu?arak ö?renir.

o                              Cümleleri dinler, yorumlar, farkly bir tarzda ifade eder ve söylediklerini hatyrlar.

o                              Okuduklaryny anlar, özetler ve kolaylykla hatyrlar.

o                              Farkly zamanlarda, farkly amaçlar için, farkly gruplara etkili bir biçimde hitap edebilir.

o                              Dinleyicileri, konu?malary ile etkiler. Okuma, yazma, dinleme ve konu?ma gibi dil sanatlarynda farkly yapylar olu?turabilir.

o                              Dilbilgisi kurallaryny etkili bir biçimde kullanarak yazar. Kelime da?arcy?y zengindir.

o                               Farkly dilleri ö?renme becerisine sahiptir.

o                              Hikaye, ?iir yazma gibi etkinliklerden zevk alyr.

o                              Yeni dil formlary olu?turur.

o                              Etkili dinleme becerilerine sahiptir.

MATEMATYKSEL – MANTIKSAL ZEKA,

   Sayylarla çaly?ma, muhakeme etme, tümevarym ve tümdengelim teknikleri ile dü?ünebilme , soyut ve sembolik problemleri çözebilme, kavramlar, dü?ünceler ve fikirler arasy kompleks ili?kileri algylayabilme becerisidir.

Matematiksel – Mantyksal Zekaya Sahip Ynsanlaryn  Özellikleri :

1.             Neden sonuç ili?kilerini çok iyi kurar.

2.             Somut cisimleri soyut sembolik ifadelere dönü?türebilir.

3.             Mantyksal problem çözümlerinde ba?arylydyr.

4.              Hipotezler kurar ve synar.

5.             Bulmaca ve zeka oyunlaryny sever.

6.              Miktar tahminlerinde bulunur.

7.              Grafikler ya da ?ekiller  halinde verilen ( görsel ) bilgileri yorumlar.

8.             Bilgisayar programlary hazyrlar.

9.             Grafik, ?ema, ?ekillerle çaly?maktan ho?lanyr. 

GÖRSEL MEKANSAL ZEKA

         Görsel–Mekansal Zeka, resimlerle, ?ekillerle dü?ünebilme, görsel dünyayy algylayabilme, ?ekil, renk ve dokulary zihnin gözleriyle görebilme ve bunlary sanatsal formlara dönü?türebilme yetene?idir. Psiko-motor becerilerin geli?mesiyle ba?lar, el-vücut-beyin koordinasyonunun geli?imi küçük kas geli?iminin mükemmel çaly?malaryyla geli?tirilebilir.

Görsel ve Mekansal Zekaya Sahip Ynsanlaryn Özellikleri :

1.             Görerek ve gözleyerek ö?renir.

2.             Kolaylykla yön bulma becerisine sahiptir.

3.              Grafik, diyagram, harita, ?ekil ve modelleri yorumlayabilir.

4.             Dinlediklerinden zihinsel objeler hayaller, resimler üretir. Ö?rendi?i bilgileri hatyrlamada bu zihinsel resimleri kullanyr.

5.             Çizmek, resim yapmak, boyamak ve modeller olu?turmaktan zevk alyr.

6.             Üç boyutlu ürünler hazyrlamaktan ho?lanyr.

7.              Origami ve maketler hazyrlar. Bir objenin farkly açylardan perspektifini anlayabilir, onu zihninde canlandyrabilir.

8.             Ö?rendi?i bilgileri somut ve görsel sunu?lara dönü?türür. 

KYNESTETYK – BEDENSEL ZEKA

 Kinestetik–Bedensel Zeka, aklyn  ve vücudun mükemmel bir fiziksel performansla birle?tirilerek belli bir amaca yönelik faaliyetlerin sergilenebilmesi yetene?idir.

Kinestetik ve Bedensel Zekaya Sahip  Ynsanlaryn Özellikleri:

o                              Zihin ve vücut koordinasyonlaryny etkili bir biçimde kullanyr.

o                              Sa?lykly ya?am konusunda vücuduna özen gösterir.

o                              Fiziksel i?lerde, görevlerde denge, zerafet, maharet ve dakiklik gösterir.

o                              Çevresini, nesneleri, e?yalary dokunarak ve hareket ederek inceler.  Ö?rendiklerine dokunmayy ya da onlary kullanmayy tercih eder.

o                              Fiziksel maharet  isteyen alanlarda ( dans, spor...) yenilikler ke?feder ve farklylyklar ortaya çykaryr.

o                              Rol yapma, atletizm, dans, diki? naky? gibi alanlarda yetene?i vardyr.

o                              Aktif katylymla daha iyi ö?renir. Söylenenden daha çok yapylany hatyrlar.

o                              Gezi-inceleme-model/ maket yapma gibi fiziksel aktivitelere katylymdan zevk alyr.

o                              Organizasyon yapma özelli?i geli?mi?tir.

o                              Bulunduklary çevreye ve onu kapsayan sistemlere kar?y duyarlydyr ve sorumlu davranyr.

KY?YLERARASI-SOSYAL ZEKA

  Sosyal Zeka insan aklynyn en önemli özelliklerindendir. Ünlü e?itim bilimci Humprey’e göre insan zihninin en yaratycy kullanymy, insan ili?kilerini etkili  olarak sürdürmekle olur.

Ki?ilerarasy – Sosyal Zeka insanlarla birlikte çaly?abilme, Sözel – Bedensel Zeka dilini etkili bir biçimde kullanarak çok farkly karakterlere sahip insanlarla kolaylykla ileti?im kurabilme, insanlary yönetebilme, onlarla uyumlu çaly?abilme ve insanlary ikna edebilme becerisidir.

Sosyal Zekaya Sahip Bireylerin Özellikleri :

1.             Ya?ytlary ile ya da farkly ya? gruplary ile birlikte olmaktan zevk alyr.

2.             Di?er insanlaryn duygularyna kar?y duyarlydyr.

3.             Di?er insanlary konu?malary ile etkiler.

4.             Grup ve takym çaly?malaryndan, çok özel ve mükemmel ürünler ortaya çykararak, gruplar halinde çaly?maktan zevk alyr.

5.             Farkly kültürler, farkly ya?am tarzlary konusunda çok meraklydyr.

6.             Çok küçük ya?larda bile toplumsal ve politik sorunlarla ilgilenebilir.

7.             Güçlü bir espri yetene?ine sahiptir.

8.             Davrany?larynyn sonuçlaryny de?erlendirebilir.

9.             Ynsanlaryn her tür davrany?yna kar?y kabul edicidir.

10.       Sözel ve bedensel dili etkili bir biçimde kullanyr.

11.       Farkly ortamlara, farkly insan topluluklaryna girdiklerinde kolaylykla uyum sa?layabilir.

12.       Ynsanlary organize etme yetenekleri vardyr.Liderlik vasyflaryny ta?yr.

                    KY?YSEL-YÇSEL ZEKA

   Ki?isel – Yçsel Zeka, kendimiz hakkyndaki duygu ve dü?ünceleri ?ekillendirebilme, ya?amy sürdürebilme ve ya?adyklarymyzdan ö?rendiklerimizle, hayat felsefemizi olu?turabilme, ya?amymyzy bu do?rultuda planlanma, ki?isel istek ve hayaller olu?turabilme becerisidir.

Ki?isel Zekaya Sahip Ynsanlaryn Özellikleri :

1.             Yalnyz kalmaktan ho?lanyr.

2.             Ya?ady?y her olay ve deneyim üzerinde çok fazla dü?ünür.

3.             Kendi içinde bir de?er ve anlayy? sistemi olu?turur.Her ?eyde kendinden bir ?ey arar.

4.             Kendi duygu ve dü?üncelerinin farkyndadyr.

5.             Kendisini farkly tarzlarda ifade edebilir ; yazar,ressam,heykeltra?...vb.

6.             Ya?am felsefesini olu?turmaya yönelik bir anlayy? içindedir.

7.             Bireysel çaly?malardan zevk alyr.

8.             Ya?amynda motivasyon kayna?y, hedefleridir.

9.             Kendisi üzerinde dü?ünmek için çok zaman harcar ve sürekli bir ki?isel de?erlendirme süreci ya?ar.

MÜZYKSEL-RYTMYK ZEKA

Müziksel – Ritmik Zeka, sesler, notalar, ritimlerle dü?ünme, farkly sesleri tanyma ve yeni sesler, ritimler üretme, ritmik ve tonal kavramlary tanyma ve kullanma, çevreden gelen seslere ve müzik aletlerine kar?y duyarly olabilme becerisidir.

Müziksel Zekaya Sahip Ynsanlaryn Özellikleri :

o                    Ynsan sesi ve çevreden gelen sesler gibi çok farkly seslere kar?y duyarlydyr, dinler ve tepkide bulunur.

o                    Müzi?i ya?amynda kullanmak için fyrsatlar olu?turur.Seslerle nota ve ritimlere kar?y özel bir ilgiye sahiptir.

o                    Müzi?i hareketlerle birle?tirerek farkly figürler ortaya  çykarabilir.

o                    Müziksel enstrümanlara kar?y ilgilidir. Enstrümanlary             kullanmayy kolaylykla ö?renebilir. Orijinal müzik kompozisyonlary olu?turabilir.

o                    Ritim tutar.

o                    Ö?rendi?i ?arkylary myryldanarak gezer.

DO?A ZEKASI NEDYR ?

     Do?a Zekasy, do?adaki tüm canlylary tanyma, ara?tyrma ve canlylaryn yaratyly?lary üzerine dü?ünme becerisidir.

Do?a Zekasy Geli?mi? Ynsanlaryn Özellikleri :

·                    Do?adaki hemen her canlynyn ya?amyna ilgi duyar. Farkly canly türlerinin isimlerine kar?y dikkatlidir; çiçek türleri, hayvan türleri onlar için çok çekicidir.

·                    Zooloji, botanik, organik kimya, typ, foto?rafçylyk, da?cylyk, izcilik...vb alanlara ilgi duyar.

·                    Seyahat etmeyi, belgeseller izlemeyi severken, do?a ve gezi dergilerini incelemekten ho?lanyr.

·                    Do?adaki bitki türlerine kar?y duyarlydyr.

Do?anyn insanlar üzerindeki ya da insanyn do?a üzerindeki etkisi ile ilgilenir.