Gravür

Oymalı kabartmalı sanat: Gravür

Metalin üzerine resim yapabilir misiniz? Kalemle ya da fırçayla değil; kabartarak, oyarak, kazıyarak. "Çukurbaskı" ya da "özgünbaskı" olarak da adlandırılan gravürü, kabaca tarif edersek böyle bir şey. Başta metal olmak üzere tercihe göre taş hatta ahşap gibi sert bir yüzey üzerine istenen şeklin aktarılması ve daha sonra bu yüzeyin baskı olarak kullanılması. Ortaya son derece büyüleyici görüntüler çıktığını söylemeye gerek yok ama konu hakkında fikri olmayanlar ya da olup da daha fazla şey bilmek isteyenler için bir araştırma yaptık.

Tarihi ve ünlü temsilcileri

M.Ö. 1. yüzyıldan kalma gravüre benzer bir teknikle oyma – kabartma süslemeler taşıyan takılar bulunmuş olmakla birlikte, asıl olarak 15. yüzyılda ortaya çıktığı kabul edilen ve ismi Fransızca’dan gelen gravür tekniği, sanat çalışmalarında olduğu kadar matbaacılıkta da kullanılagelmiştir. Esas olarak Avrupa'da doğan ve yayılan bu sanatın ilk bilinen örneklerini ağaçlar ve ardından bakır levhalar üzerinde görürüz. Başta Alman Albrecht Durer olmak üzere, İtalyan Marca Antonio, Fransız Jean Duvet, gravür sanatının ilk önemli temsilcilerindendir. Daha bilinen isimlerden Barok Dönemi ressamları, Peter Paul Rybens ve Rembrandt van Jin de yağlıboya tablolarının dışında gravür çalışmaları ile de tanınırlar.

Yine Barok Dönemin tanınmış gravür sanatçısı Fransız Claude Mellan'ın, Galileo'dan aldığı teleskop yardımıyla Ay yüzeyini gözleyerek yaptığı Ay gravürü çok ünlüdür. Daha yakın dönemden örnek vermek gerekirse, aklımıza ilk Picasso'nun önemli gravür eserlerinden The Frugal Meal geliyor. Şurada pek çok gravür örneği inceleyebilirsiniz. İçlerinde bildiğiniz eserlere rastlayacaksınız.

Fotoğrafın keşfinden itibaren, gravür bazı sanat eserlerinin kopyalanmasında da kullanılır olmuştur. Bu sayede 20. yüzyılda artık kimi kitaplarda hatta gazetelerde gravür örneklerine rastlamak mümkün hale gelmiştir.

Teknik

Gravürde esas, metal yüzey üzerine "lak" adı verilen balmumu ve katran karışımı zamk benzeri cilayı sürüp kuruduktan sonra onu kazıyarak istenen deseni çizmek, ardından metal yüzeyi asit yardımıyla temizleyip bunu özel bir mürekkep ile baskı malzemesi olarak kullanmaktır. Çinko, bakır gibi az değerli madenlerin yanısıra altın ve gümüşün de gravür yüzeyi olarak kullanıldığı görülür. Kazı gravürü, kuru uç gravür, kalburlama gravür gibi çeşitli teknikleri vardır.

Eğer ahşap yüzeye uygulanıyorsa cila ve aside gerek olmadığını tahmin edebilirsiniz. Direkt olarak tahtanın kazınması ve oyulmasıyla istenen desen yüzeye aktarılabilir. Kimi zaman metallerde de bu tekniğin tercih edildiği olur. Yine de epey zor bir süreç olacağı kesin; dolayısıyla yukarıda anlattığımız yöntem geçerlidir. Uç tahta gravür, tümsek gravür gibi farklı teknikler uygulanabilir.

Eğer taş yüzey üzerine desen aktarılacaksa tercih edilen yöntem, yağlı kalem ile desen çizimidir. Taş baskının diğer adı "litografi"dir. Bunun tam tersi, tahtadan bile daha yumuşak bir yüzey istendiğinde genellikle muşamba kullanılır.