Çanlar Kimin için Çalıyor... E. Hemingway

Ernest Hemingway’in dünyayı sarsan Çanlar Kimin için Çalıyor romanı, İspanya İç Savaşı sırasında dağlarda savaşan bir gerilla grubunu anlatır. Hemingway kitabın adını John Donne’un bir vaazından almıştır. Eskiden kiliselerdeki çanlar vaftiz, ölüm, nikah gibi törenlerin yanı sıra savaşta zafer kazanmak gibi önemli olayların duyurulmasında da kullanılıyordu. Hemingway’in eşsiz romanına esin kaynağı olan Donne’un sözleri şöyleydi:

İnsan ada değil ki

Yetsin kendi başına

Bir çakıl yerkürede

Okyanusta bir damla

Bir kum tanesi kopsa kıyısından

Küçülür Avrupa

Bir burun eksilmiş gibi anakaradan

Kendi toprağını yitirmiş gibi ya da bir dost yurtluğunu

Bir kişi bile ölse eksilirim ben

Tüm insanlığın parçasıyım dedim ya

Sorma her seferinde

Çanlar kimin için çalıyor diye

Hemingway’in filmlere, tiyatrolara, şarkılara konu olan ünlü romanı İspanya İç Savaşı'nda bir köprüyü uçurmak için görevlendirilen bir gerilla grubunun dört günlük hikâyesini anlatır. Dağda ölümle yaşam, cesaretle korku, çaresizlikle umut kol koladır. Faşizme karşı birleşen köylüler, çingeneler, öğretmenler kendilerinden çok güçlü bir orduya karşı inançla, umutla savaşırlar. Kahramanlık, savaş, mücadele. Ve aşk: Romandaki kahramanlardan birisi olan Pilar’ın söylediği gibi “Çünkü tüm yiğitliğine karşın yapayalnız kalabilir insan”.

Savaş karşıtı romanlar arasında, en tepedeki yerini koruyan Çanlar Kimin İçin Çalıyor’u okurken savaşın nasıl bir cinayet olduğunu görmek bir yana içinizde hissedersiniz. Hemingway’in sadece şu sözleri bile savaşa bakışı hakkında yeterli bilgiyi verebilir: “Kötü yönetilen bir ülkenin ilk uğrağı parasını değersizleştirilmek, ikincisi savaştır. İkisi de geçici bir refah sağlar ama kalıcı bir yıkım getirir. İkisi de politik ve ekonomik fırsatçıların sığınağıdır.”

Roman Hemingway’in kendi yaşamından da izler taşır. 1936'da Florida'da savaş muhabiri Martha Gellhorn ile tanışıp birlikte İspanya’ya giden Hemingway, İspanya İç Savaşı sırasında muhabirlik yaparak romanda geçen pek çok olaya tanıklık etmiştir. Fidel Castro’nun esin kaynağı ve en sevdiği roman olan Çanlar Kimin İçin Çalıyor Le Monde’un Yüzyılın Yüz Kitabı listesinde de sekizinci sırada yer almaktadır. Fidel Castro, dağda Batista güçleriyle çarpışırken öğrencilik yıllarında okuduğu Çanlar Kimin İçin Çalıyor romanından yararlandığını ve romanda düzenli bir orduya karşı çarpışan gerilla güçlerinin yeni stratejiler geliştirme konusunda kendisine esin verdiğini belirtmiştir.

Kitabın önsözünü yazan Ataol Behramoğlu kitabın bir savaş, devrim, felsefe, aşk ya da serüven romanı gibi okunabileceğini söyledikten sonra ekliyor: “'Çanlar Kimin İçin Çalıyor', sanıyorum ki bütün bunların toplamıdır”. Aşkı, ölümü, savaşı ve direnişi olduğu gibi, tüm çıplaklığıyla yazar Hemingway. Aşk sözcükleri kalbinize işler, direnişçiler dürbünün ucunda bir düşman askeri görünce sizin de içiniz ürperir ve savaşın nasıl bir cinayet olduğunu okurken mideniz ağzınıza gelir.

Aşkın ve direnişin Guadarrama Dağları'ndan tüm dünyaya uzanan destanıdır ‘Çanlar Kimin İçin Çalıyor’, sadece İspanya’nın ve İspanyol devrimcilerinin değil tüm insanlığın, tüm direnenlerin romanıdır. Romanın daha ilk sayfasında söyler bunu Hemingway: Yeryüzünün herhangi bir yerinde bir insan ölürse senin de bir parçan ölür onunla birlikte. Onun için sorma. Bir çan sesi duyduğunda bil ki, o çan senin için çalıyor.