Fotoğrafta kurgu

Fotoğrafta kurgu

Bir fotoğraf nerede başlar, nerede biter  Deklanşöre bastığınızda mı biter olay, yoksa tam da o anda mı başlar? Karanlık oda denen yerde karanlık işler mi çevriliyor, kimler karanlık odayı çılgın fikirlerine nasıl alet ediyor, hatta bu çılgın fikirlerin sanatsal bir boyutu da olabilir mi? Tüm bu ardı arkası gelmeyen, uykularınızı kaçıran soruların yanıtlarını merak ediyorsanız, size Jerry Uelsmann ismini not almanızı öneriyor, karanlık odasında yarattığı mucizelerle sizi baş başa bırakıyoruz.

Detroit’te 11 Temmuz 1934’te dünyaya gelen Jerry Uelsmann akademiden yetişme bir fotoğrafçı. 1957 yılında yüksek fotoğraf eğitimini tamamlayıp üç yıl sonra da çok genç denebilecek bir yaşta Florida Üniversitesi’nde fotoğraf eğitimi vermeye başlar. Fotoğrafın çekilerek öğrenilecek, sadece deneyimle geliştirilebilecek bir zanaat olarak görülmesine üniversitedeyken karşı çıkar Uelsmann. Ona göre fotoğraf bir sanattır, sanat da kuramsız olmaz. Sanat anlayışı temellerini bilinçaltından, düşlerden alan gerçeküstücülük akımından alır.

Felsefi temellere oturtulmuş, bakmak ve görmenin de ötesinde bir düşünme ve tasarımlama işine dönüştürmeye çalışır fotoğrafçılığı. Bu yüzden fotoğraf da bir bilim, sanat dalı gibi akademide okutularak öğrenilmelidir ona göre. “Filozofun Masası” adlı çalışması hem felsefeyle kurduğu yakın bağların göstergesi hem de en ünlü çalışmalarından biri.

Karanlık odada yıllar süren çalışmaları sonunda bugünkü göz kamaştırıcı tekniğine ulaşır Uelsmann: Birden çok negatifin kullanıldığı üst-üste basımla sentezleme! Elbette tüm yenilikçi sanatçıların maruz kaldığı eleştirilere, burun kıvırmalara maruz kalır, bir fotoğraf nasıl olmalı tartışmaları alevlenir, sanat çevreleri Uelsman’ın gerçeküstü sentezlerini şaşkınlıkla karşılır. Karanlık odanın bir kusur düzeltme olanağından çok fotoğrafçının işinin asıl başladığı yer olduğunu, sanatçının yeni bir üretim süreciyle karşı karşıya olduğunu iddia eder.

Sentezleme tekniğiyle düşsel dünyaların kapılarını aralayan Uelsmann fotoğrafları, görünüşte akla yatkın da olsalar paradoksal bir yapıdadırlar. Üzerlerinde köksüz ağaçlar olan uçan adalar, vücudu akarsularla birleşen kadınlar, bir avucun içindeki bulutlarda evini arayan çocuk… Katı gerçekçiliğe bilinçaltının doğrusal olmayan fantezileriyle dur der Uelsmann. Gerçeğin sezildiği ama asla kavranamadığı puslu bir evren durur izleyicinin karşısında. Fotoğraf ilk bakışta gerçekliğin temsili de olsa, sanat yalın bir temsille bitemez. Karanlık oda yalın temsilin kurgusu, tuhaf düşlerin işin içine girdiği en eğlenceli kısım tabiri caizse. Çalışmalarının tekrar üretilmesini engellemek amacıyla kopyalarını çıkarmaz ya da negatiflerini saklamaz.