Büyük Hadron Çarpıştırıcısı ve Cern

 Büyük Hadron Çarpıştırıcısı

Büyük Hadron Çarpıştırıcısı ne? Hatta hadron ne? CERN'de neler oluyor? Neden hala kara delik tarafından yutulmadık? Ekmek kızartma makinelerimiz çalışmaya devam edecek mi? İşte  basit basit Büyük Hadron Çarpıştırıcısı.

Hadron ne?

Lisede, maddenin bölünemeyen en küçük parçası atomdur diye anlatıyorlar ya, işte yalan. Maddenin daha küçük hale ayrılamayacak en mini mini parçasının ismi quark. İşte bu quarklar asla tek başına dolaşmaz, hep üçlü gezer. Quarklar birleşir ve hadron parçacıklarını oluşturur. Hadron'un kütlesinin sadece küçük bir kısmını quarklar oluşturur kalan kısım enerjidir.

CERN  ne?

CERN, Cenevre'de bulunan, 20 ülkenin katıldığı Avrupa Nükleer Araştırma Organizasyonu'nun kısaltılmış ismi. Kendisi, dünyanın en büyük laboratuvarı. Dünyanın en büyük mıknatısı da burada.  CERN'de sadece fizikle ilgili değil, teknoloji ve bilgisayarlarla ilgili araştırmalar da yapılıyor, hatta World Wide Web'in standartları da burada belirlenmişti. 2500 fizikçi personeli ile dünyanın kafası en kımıl kımıl yerleşim birimi.

Büyük Hadron Çarpıştırıcısı  ne?

Kendisi yerin 100 metre altında, 27 kilometre uzunluğunda, çapı 3.8 metre, faturası 10 milyar dolar olan dairesel bir tünel. Görevi, yüksek miktarda enerji yüklenerek neredeyse ışık hızına ulaşan iki parçacığın (hatırla, quark) çarpıştırılarak, 1.7 milyar yıl önce evreni oluşturan Big Bang patlamasının hemen arkasından yaşananları canlandırmak. Bunun için de 6 ton sıvı hidrojenle -271 dereceye kadar soğutulmuş elektromıknatıslar kullanılıyor.

Evreni neyin bir arada tuttuğunu açıklayan parçacık fiziği modelinin ismi Standart Model. Kendisi biraz eski, artık daha büyük bir buluş için basamak görevi gördüğü düşünülüyor. Bu buluş da Higgs bozonu (ya da Higgs parçacığı). Fiziğin hala açıklayamadığı bir sorun var, bu da "maddenin neden kütlesi var?". Fizikçiler, cevap veremedikleri bu soruyu, "Higgs bozonu yüzünden" diye geçiştiriyor. Henüz Higgs bozonu bulunmadı, Hadron Çarpıştırıcısı'nın amacı da işte bu parçacığı bulmak.

Risk var mı?

kara delikler, solucan delikleri, zaman yolculukları olmayacak. Hızlanıp çarpışan partiküller var ya, aslında uzay boşluğunda daima kafa tokuşturmakta. Çarpışma dünyayı yok edecek güçte olsaydı, uzun süre önce kara deliklerde anti madde haline gelmiş olacaktık. CERN'de yapılan şey sadece bu çarpışmayı kontrollü bir ortamda gerçekleştirip gözlemlenebilir hale getirmek. Teoride çarpışmalar sonucu kara delikler oluşabilir, onlar da bizi vakumlamadan kendi kendilerine yok olur. Kara deliklerin oluşması da, ancak sicim teorisi doğru ise gerçekleşir.

Sicim Teorisi  ne?

Aslında tel teorisi, kendisi yanlış çeviri kurbanı. Kısaca, atomaltı parçacıkların (hatırlayalım, quark!) nokta değil, 10 üzeri -33 uzunluğunda teller olduğunu iddia ediyor. İspatlanabilmiş değil.

Sonuç?

Deney, 3 Mart 2010'da başarıyla gerçekleşti. Ancak elde incelenmesi gereken o kadar çok veri var ki, anlamlı bir sonuç için en az bir, Higgs bozonu ile ilgili bir yorum yapmak için de iki ya da üç yıl geçmesi gerekecek.

Ayrıca unutma, keşifler en umulmadık anlarda ortaya çıkar. Hadron Çarpıştırıcısı'ndan, kimsenin beklemediği konularda keşifler çıkması da büyük bir beklenti.

iştegençten teşekkürler