ANADOLU'DAKİ ROMA DÖNEMİ TİYATROLARINDAN BAZILARI

- Tiyatro Kylavuzu –METYN AND Tiyatroda Ynsan,Ynsanda Tiyatro-OBEN ÜNEY,Dünya Tiyatrosu Tarihi I- ÖZDEMYR NUTKU

 ANADOLU'DAKY ROMA DÖNEMY TYYATROLARINDAN BAZILARI

Anadolu’da Ymparatorluk döneminden kalma çok sayyda tiyatro bulunmaktadyr. Bu tiyatrolarda yerel mimari özellikler ve Roma mimari ö?eleri bir arada görülebilmektedir. Anadolu’daki, Roma tiyatrolarynyn bir kysmy Grek tiyatrolarynyn Roma mimarisine uygun biçimde yapylan eklemelerle dönü?üme u?ramy? binalar (Priene, Milet, Efes, Bergama gibi), bir kysmy ise yeni in?a edilmi? kamusal yapylardyr (Aspendos, Perge, Limyra, Myra, Hierapolis gibi).

Miletos Tiyatrosu:

M.Ö. 3. yüzyylyn ikinci yarysynyn ba?larynda in?a edilmi?tir. Bir yamaç üzerine oturmu?tur. 3. yüzyylyn ba?yndan itibaren eklemeler ve onarymlar yapylmy?tyr. Auditorium ve orkestra yarym daire biçimlidir. Ymparatorluk döneminde skeneye bir kat daha eklenerek üç katly hale getirilmi?tir. Sahne sütunlar ve kabartmalarla süslenmi?tir. Yine bu dönemde anytsal giri? ve merdivenler ile auditorium üzerine sütunlu galeri eklenmi?tir. Oturma syralarynyn orkestradan daha yüksek bir seviyede ba?lamasy burada venationes denilen gladyatör-vah?i hayvan dövü?leri düzenlenmi? oldu?unu gösterir (ayny özellik Ksanthos Tiyatrosu’nda da görülmektedir). Ayryca venationes sahnelerinin canlandyrylmy? oldu?u friz parçalary ele geçmi?tir. Bununla birlikte üzerinde bir üç ayakly kazanyn iki yanynda duran iki antitetik grifonun betimlendi?i bir Dionysos suna?y bulunmu?tur. Yakla?yk 15.000 ki?i kapasitelidir.

Ephesos Tiyatrosu:

Ylk olarak M.Ö. 2. yüzyylyn sonlarynda in?a edilmi?tir. Cladius döneminde (41-54) eklemeler yapylmaya ba?lanmy?tyr. Sahne binasynyn ilk iki katy Nero döneminde (54-68), üçüncü kat ise Septimius Severus döneminde (193-211) in?a edilmi?tir. Analemma duvarlary 92-112 yyllary arasynda, velarium (tente) ve scaenae frons süslemeleri 140-144 yyllary arasynda, velarium yenilemesi ise 200-210 arasynda yapylmy?tyr. Sahnenin ön yüzü ni?ler, sütunlar, kabartma ve heykellerle bezenmi?tir. Auditorium üzerinde sütunlu bir galeri yer almaktadyr. Orkestrasy yarym daire biçimlidir. Paradoslar ise Grek özelli?i gösterir. Auditoriumu iki diazoma ile üç bölüme ayrylmy?tyr ve en alt oturma syrasynda orkestrayy çevreleyen korkuluklar yer almaktadyr. Yamaca yaslanmy? olmasy, auditoriumunun at naly biçimli olmasy, ve paradoslaryn çapraz olmasy Hellenistik özellikleridir, orkestra yarym daire biçimiyle ve sahnenin düzenleni?i Roma planyndadyr. Auditoriumun geni?li?i 145 metre, yüksekli?i 30 metredir. Yakla?yk 24-25 bin ki?i kapasitelidir. Sahne 25x40 metre ölçülerindedir.

Aphrodisias Tiyatrosu:

Auditoriumunun at naly biçimli olu?u daha önce bir Hellenistik tiyatro oldu?unun i?aretidir. Caveanyn alt kysmynda 26, üst kysmynda 16 oturma syrasy bulunur. Proskenionu, imparatorluk döneminde yenilenmi?tir. Skene ön cephesinde Dor düzeninde yarym sütunlar yer almaktadyr. Skenenin arkasyndaki koridorun iki ucundaki odalaryn kapylary üzerinde “Homerites”, “Olimpionikos”, “Asttonikos” gibi oyuncu isimleri bulunmaktadyr. Paradoslar herhangi bir de?i?ikli?e u?ramamy?tyr. Güney paradosta yer alan yazytta logeion ve proskenenin 10 kez üst üste stephanephores olmu? G. Iulios Zolios tarafyndan yaptyrylyp tanryça Aphrodite ve Demos’a ithaf edilmi? oldu?unu bildirir. Bu yazytta bahsedilen ki?i M.Ö. 39 – 27 arasynda ya?amy? olmalydyr. Ba?ka bir yazytta ise cunei’de yapylan çaly?malaryn Aristocles Mosollos tarafyndan Artemis ve Sebastoi’ye ithaf edildi?i görülmü?tür. Bu yazyt da 1. yüzyyl tarihi vermektedir. Antonius Pius (138-161) dönemi’nde ya?amy? T. Cladius Zoilos tarafyndan ve M. Aurelius (161-180) zamanynda ya?amy? M. Aurelius Menestheus Scopas orkestrada çaly?malar yaptyrmy?lardyr. Yakla?yk 10.000 ki?i kapasitelidir.

Aspendos Tiyatrosu:

Sahne binasy ile auditoriumun uyumlu bile?imi burada görülmektedir. Tiyatro dy? dünyadan ayrylmy?, kendi içinde mimari çerçeveli kapaly bir mekandyr. Küçük bir bölümü yamaca dayanmy? olan Aspendos Tiyatrosu’nun üst kesimi tonozlu üzerine in?a edilmi?tir ve auditoriumu at naly biçimlidir. Böyle bir biçim Hellenistik gelene?e ba?lylyk ya da mimari zorunluluk olarak ortaya çykmy? olabilir. Paradoslar paraleldir ve tonozludur, bunlaryn üzerinde localar yer alyr. Auditorium bir diazoma ile iki kysma ayrylmy? ve üstteki bölümün en üst syrasy 50 sütunlu bir revak ile örtülmü?tür. Sahne binasy, scaenae frons ve proskeneden olu?maktadyr ve iki katlydyr. Scaenae fronsun proskeneye açylan 5 kapysy vardyr. Bunlardan ortada yer alan büyük kapy “porta regia”, küçük olanlar ise “porta hospitales” olarak adlandyrylyyordu. Skene frons günümüze ula?mayan zengin bir sütun mimarisi ile bezenmi?ti, sütunlar dönü?ümlü olarak yuvarlak ve üçgen alynlyklar ta?yyorlardy. Sahne dy? duvary iç düzenleme ile uyumludur. Dy? duvaryn en üst syrasyndaki 17 pencere, auditoriumdaki kemerli bölüme kar?ylyk gelmektedir. Dy? yüzdeki basit bir silme ile yapynyn iki katlyly?y vurgulanmy?tyr. Ele geçen bir yazyttan ö?renildi?ine göre M. Aurelius (161-180) döneminde mimar Theodoros’un o?lu Zenon tarafyndan tasarlanmy?tyr. Sahne binasynyn her iki yanyndaki giri? bölümleri üzerine i?lenmi? olan Grekçe ve Latince yazytlar Curtius Crispinus ile Curtius Auspicatus’un tiyatroyu “ülkenin tanrylaryna ve imparatorluk evine” sunduklaryny belirtmektedir.

Perge Tiyatrosu:

Perge tiyatrosunda Roma ve Grek mimari özellikleri bir arada görülmektedir. Tonozlarla ta?ynan diazoma, auditoriumun üst kesimini çeviren sütunlu galeri ve yüksek sahne binasy Roma mimari özellikleri gösterir. Buna kar?yn bir yamaç üzerine in?a edilmi? olmasy, üstü açyk paradoslar ve at naly biçimli auditorium ve orkestra ise Grek özelli?idir. Yakla?yk 15.000 ki?i kapasiteli olan tiyatroya diazomanyn iki yanynda bulunan kapylar ve paradoslardan geçilerek girilebilmekteydi. 2. yüzyylyn ikinci yarysynda in?a edilmi? olan sahne iki katlyydy ve oldukça zengin biçimde bezeliydi. Gladyatör ve vah?i hayvan dövü?leri yapylyyor olmasy nedeniyle auditoriumun en alt syrasyna orkestrayy çevreleyen korkuluklar eklenmi?tir. Bir ar?itrav yazytynda Marcus Plancius Rutlius Varus isimli Pergeli bir senatörün tiyatro in?aatynda finansör oldu?u bilgileri vardyr. Ba?ka bir yazytta Tacitus döneminde (272-276) orkestra ve sahnedeki de?i?ikliklere i?aret eder. Sahne binasynyn Dionysos ile ilgili frizi Antoninler (117-193), Kentauromakhia ve Gigantomakhia frizleri Gallienus (260-268) dönemi özellikleri göstermektedirler. Yapynyn son ?eklini almasy Nero döneminden (54-68) Tacitus dönemine kadar devam eden süreç içinde gerçekle?mi?tir.

Side Tiyatrosu:

2. yüzyyla tarihlenen tiyatro tonozlu temeller üzerine oturtulmu?tur. Bu biçimdeki in?a sistemiyle Do?u Akdeniz’deki tek örnektir. Skene arkasyndaki yer alan agora ile birlikte auditoriumun yerle?tirildi?i tonuzlu ve iki katly konstrüksiyonun Side’nin kuzey-güney yönlü caddesine dayanmasy, halkyn rahatlykla ve kysa zamanda yapyya girip çykmasyny sa?lamy?ty. Ancak auditoriumun yarym daireyi a?an ?ekli Hellenistik gelene?e uygundur. Sahne binasy üç katly ve auditorium ile ayny yükseklikte olmalyydy. Sahne binasynyn ön yüzü sütunlar, heykeller ve ni?ler ile zengin bir biçimde süslenmi?tir. Proskenionun arkasynda, skenenin alt bölümü mitolojik olaylary tasvir eden kabartmalarla bezelidir. Paradoslar tonozlarla kapatylmy?tyr ve auditoriuma çapraz ?ekildedir. Auditoriumun her iki ucundaki iki küçük ?apel ile auditorium syralarynda rahiplerin oturaca?y yerler yazytlarla gösterilmi?tir ki bu da tiyatronun 5.-6. yüzyyllarda kilise olarak kullanyldy?y göstermektedir.

Bodrum tiyatrosu

Kaynaklar
- Tiyatro Kylavuzu –METYN AND Tiyatroda Ynsan,Ynsanda Tiyatro-OBEN ÜNEY,Dünya Tiyatrosu Tarihi I- ÖZDEMYR NUTKU
- Tiyatro Tarihi – MEMET FUAT
Akurgal 1988 E. Akurgal, Anadolu Uygarlyklary, Ystanbul: Net Yayynlary.
Akurgal 1998 E. Akurgal, Anadolu Kültür Tarihi, Ankara: Tübitak Yayynlary.
Bieber 1961 M. Bieber, The History of the Greek and Roman Theatre, Ykinci basky, Princeton: Princeton Hall.
Boetheius ve Ward-Perkins 1970 A. Boetheius ve J.B. Ward-Perkins, Etruscan and Roman Architecture, Middlesex-Maryland: Penguin Books.
Ferraro 1990 D.d.B. Ferraro, Baty Anadolu’nun Eskiça? Tiyatrolary, Çeviren: E. Özbayo?lu, Ankara: Ytalyan Kültür Heyeti Arkeoloji Ara?tyrmalary Bölümü.
Robertson 1992 D.S. Robertson, Greek and Roman Architecture, Üçüncü basky, Cambridge: Cambridge University Press.
Thorpe 2002 M. Thorpe, Roma Mimarly?y, Çeviren: R. Akbulut, Ystanbul: Homer Kitabevi.
Wheeler 2004 M. Wheeler, Roma Sanaty ve Mimarly?y, Çeviren: Z.K. Erdem, Ystanbul: Homer Kitabevi.
Wycherley 1992 R.E. Wycherley, Antik Ça?da Kentler Nasyl Kuruldu?, Üçüncü basky, Çeviren: N. Ba?gelen, Ystanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayynlary 

Düzenleyen terapist - 14.Ocak.2009 Saat 15:33