Ernest Hemingway’in dünyayı sarsan Çanlar Kimin için Çalıyor romanı, İspanya İç Savaşı sırasında dağlarda savaşan bir gerilla grubunu anlatır. Hemingway kitabın adını John Donne’un
bir vaazından almıştır. Eskiden kiliselerdeki çanlar vaftiz, ölüm,
nikah gibi törenlerin yanı sıra savaşta zafer kazanmak gibi önemli
olayların duyurulmasında da kullanılıyordu. Hemingway’in eşsiz romanına
esin kaynağı olan Donne’un sözleri şöyleydi:
İnsan ada değil ki
Yetsin kendi başına
Bir çakıl yerkürede
Okyanusta bir damla
Bir kum tanesi kopsa kıyısından
Küçülür Avrupa
Bir burun eksilmiş gibi anakaradan
Kendi toprağını yitirmiş gibi ya da bir dost yurtluğunu
Bir kişi bile ölse eksilirim ben
Tüm insanlığın parçasıyım dedim ya
Sorma her seferinde
Çanlar kimin için çalıyor diye
Hemingway’in filmlere, tiyatrolara, şarkılara konu olan ünlü romanı İspanya İç Savaşı'nda
bir köprüyü uçurmak için görevlendirilen bir gerilla grubunun dört
günlük hikâyesini anlatır. Dağda ölümle yaşam, cesaretle korku,
çaresizlikle umut kol koladır. Faşizme karşı birleşen köylüler,
çingeneler, öğretmenler kendilerinden çok güçlü bir orduya karşı
inançla, umutla savaşırlar. Kahramanlık, savaş, mücadele. Ve aşk:
Romandaki kahramanlardan birisi olan Pilar’ın söylediği gibi “Çünkü tüm yiğitliğine karşın yapayalnız kalabilir insan”.
Savaş karşıtı romanlar arasında, en tepedeki yerini koruyan Çanlar
Kimin İçin Çalıyor’u okurken savaşın nasıl bir cinayet olduğunu görmek
bir yana içinizde hissedersiniz. Hemingway’in sadece şu sözleri bile
savaşa bakışı hakkında yeterli bilgiyi verebilir: “Kötü yönetilen
bir ülkenin ilk uğrağı parasını değersizleştirilmek, ikincisi savaştır.
İkisi de geçici bir refah sağlar ama kalıcı bir yıkım getirir. İkisi de
politik ve ekonomik fırsatçıların sığınağıdır.”
Roman Hemingway’in kendi yaşamından da izler taşır. 1936'da Florida'da savaş muhabiri Martha Gellhorn
ile tanışıp birlikte İspanya’ya giden Hemingway, İspanya İç Savaşı
sırasında muhabirlik yaparak romanda geçen pek çok olaya tanıklık
etmiştir. Fidel Castro’nun esin kaynağı ve en sevdiği roman olan Çanlar Kimin İçin Çalıyor Le Monde’un Yüzyılın Yüz Kitabı listesinde de sekizinci sırada
yer almaktadır. Fidel Castro, dağda Batista güçleriyle çarpışırken
öğrencilik yıllarında okuduğu Çanlar Kimin İçin Çalıyor romanından
yararlandığını ve romanda düzenli bir orduya karşı çarpışan gerilla
güçlerinin yeni stratejiler geliştirme konusunda kendisine esin
verdiğini belirtmiştir.
Kitabın önsözünü yazan Ataol Behramoğlu kitabın bir
savaş, devrim, felsefe, aşk ya da serüven romanı gibi okunabileceğini
söyledikten sonra ekliyor: “'Çanlar Kimin İçin Çalıyor', sanıyorum ki
bütün bunların toplamıdır”. Aşkı, ölümü, savaşı ve direnişi olduğu gibi,
tüm çıplaklığıyla yazar Hemingway. Aşk sözcükleri kalbinize işler,
direnişçiler dürbünün ucunda bir düşman askeri görünce sizin de içiniz
ürperir ve savaşın nasıl bir cinayet olduğunu okurken mideniz ağzınıza
gelir.
Aşkın ve direnişin Guadarrama Dağları'ndan tüm
dünyaya uzanan destanıdır ‘Çanlar Kimin İçin Çalıyor’, sadece
İspanya’nın ve İspanyol devrimcilerinin değil tüm insanlığın, tüm
direnenlerin romanıdır. Romanın daha ilk sayfasında söyler bunu
Hemingway: Yeryüzünün herhangi bir yerinde bir insan ölürse senin de bir
parçan ölür onunla birlikte. Onun için sorma. Bir çan sesi duyduğunda
bil ki, o çan senin için çalıyor.